اوره یکی از پرکاربردترین ترکیبات آلی نیتروژن‌دار در جهان است که نقش مهمی در حیات گیاهان، توسعه صنایع شیمیایی و فرآیندهای صنعتی بازی می‌کند. ایران، به‌دلیل داشتن منابع ارزان گاز طبیعی و مجتمع‌های پتروشیمی پیشرفته، ظرفیت بالایی در تولید و صادرات اوره دارد و از بازیگران مهم بازار منطقه محسوب می‌شود.

۱. اوره چیست؟

اوره با فرمول شیمیایی CO(NH₂)₂، ترکیبی آلی متشکل از کربن، نیتروژن، اکسیژن و هیدروژن است. این ماده به شکل جامد کریستالی سفید رنگ دیده می‌شود، دارای خلوص بالا و انحلال‌پذیری زیاد در آب است. محتوای نیتروژن آن معادل ۴۶ درصد وزن خشک بوده که برای مصارف شیمیایی و صنعتی بسیار ارزشمند است.

ویژگی‌های کلیدی اوره:

• فرمول شیمیایی: CO(NH₂)₂
• درصد نیتروژن: ۴۶٪ — بالاترین مقدار در بین ترکیبات جامد رایج
• حالت فیزیکی: جامد کریستالی سفید
• انحلال‌پذیری: بسیار بالا در آب
• بسته‌بندی رایج: کیسه پلی‌پروپیلن ۵۰ کیلوگرمی یا حمل فله صنعتی

2. انواع اوره بر اساس شکل و فرآوری

در این بخش به بررسی انواع اوره تولیدی در صنعت پتروشیمی ایران و جهان می‌پردازیم؛ محصولاتی که با تفاوت در شکل فیزیکی، اندازه ذرات و روش‌های فرآوری، عملکرد و کاربردهای متنوعی در کشاورزی و صنایع شیمیایی دارند. این دسته‌بندی شامل اوره پریل، اوره گرانول، اوره پوشش‌دار و اوره بدون پوشش است که هر یک مزایا، ویژگی‌ها و شرایط استفاده خاص خود را دارند.

۱-2. اوره پریل (Prilled Urea)

ویژگی‌ها:

• ذرات کوچک (حدود ۲ میلی‌متر) و کروی
• انحلال سریع در آب، مناسب برای ترکیب با کودهای شیمیایی دیگر
• رنگ سفید خالص، بدون آلودگی قابل مشاهده

مزایا:

• پخش یکنواخت در مزرعه
• قابلیت جذب سریع نیتروژن توسط گیاه
• مناسب برای استفاده مستقیم یا تولید محلول‌های نیتروژنی

پتروشیمی‌های تولیدکننده:

• شرکت پتروشیمی شیراز: قدیمی‌ترین تولیدکننده اوره ایران با تجربه نیم قرن، ظرفیت بالای تأمین بازار داخلی و صادراتی.
• شرکت پتروشیمی خراسان: فعال در بازار آسیای مرکزی و بازار داخلی

2-۲. اوره گرانول (Granular Urea)

ویژگی‌ها:

• اندازه ذرات بزرگ‌تر (۳-۴ میلی‌متر) و چگالی بالاتر
• مقاومت بیشتر در برابر رطوبت و تشکیل کلوخه

مزایا:

• مناسب برای پخش مکانیزه با ماشین‌آلات کشاورزی
• کاهش دفعات کوددهی به دلیل آزادسازی تدریجی
• کارآمد در خاک‌های سنگین و مناطق کم‌بارش

پتروشیمی‌های تولیدکننده:

• شرکت پتروشیمی شیراز
• شرکت پتروشیمی پردیس
• شرکت پتروشیمی کرمانشاه
• شرکت پتروشیمی رازی
• صنایع پتروشیمی مسجد سلیمان
• کود شیمیایی اوره لردگان

3-2. اوره پوشش‌دار (Coated Urea)

فرآوری:

با استفاده از پوشش گوگردی یا پلیمری، نرخ آزادسازی نیتروژن کنترل می‌شود. این روش باعث می‌شود نیتروژن به تدریج وارد خاک شود و هدررفت آن به دلیل شستشو یا تبخیر کاهش یابد.

کاربردها:

• محصولات حساس مانند چای، برنج و سبزیجات
• کشاورزی در مناطق با بارش شدید یا آبیاری سنگین

پتروشیمی‌های فعال:

• شرکت پتروشیمی شیراز
• شرکت پتروشیمی کرمانشاه
• شرکت پتروشیمی خراسان

4-2. اوره بدون پوشش (Uncoated Urea)

ویژگی‌ها:

• بدون لایه محافظ
• حل شدن سریع در آب و آزادسازی سریع نیتروژن
• قیمت اقتصادی‌تر نسبت به انواع پوشش‌دار

کاربردها:

• مناسب خاک‌های خشک و نیاز فوری به نیتروژن
• تهیه محلول‌های کوددهی سریع

3. بازار اوره در ایران

معاملات اوره در ایران هم داخل بورس کالای ایران و هم خارج از بوس انجام می‌شود.  مطابق با آمار شرکت بورس کالای ایران سه نوع اوره پریل، اوره گرانوله و اوره پریل (بدون فرمالدئید) در رینگ داخلی بورس کالای ایران عرضه می‌شود. در نیم سال ابتدایی سال 1404 شرکت پتروشیمی خراسان با حجم 11،850 تن بیشترین حجم فروش اوره پریل را داشته است و شرکت پتروشیمی شیراز با حجم 16،430 تن بیشترین حجم فروش اوره گرانوله را دارا بوده است.

در فرآیند تولید بعضی انواع اوره، برای کاهش گرد و غبار یا جلوگیری از چسبندگی ذرات، از محلول فرمالدئید استفاده می‌شود. این افزودنی هرچند در کاربردهای صنعتی مشکلی ایجاد نمی‌کند، اما در کشاورزی و صنایع غذایی ممکن است محدودیت یا حساسیت ایجاد کند. اوره پریل بدون فرمالدئید دقیقاً همان اوره معمولی است، با این تفاوت که هیچ‌گونه فرمالدئید به آن اضافه نشده و ترکیب کاملاً خالص CO(NH₂)₂ دارد. شایان ذکر است شرکت پتروشیمی خراسان تنها شرکت عرضه کننده اوره پریل (بدون فرمالدئید) در رینگ داخلی بورس کالاست که در نیم سال ابتدایی سال 1404 حجمی معادل 4،760 تن به فروش رسانده است.

4. جمع‌بندی

اوره، این ترکیب آلی نیتروژن‌دار با ظرفیت بالای ذخیره و انتقال مواد مغذی، در اشکال مختلف تولید می‌شود تا نیازهای متنوع صنایع و کشاورزی را پوشش دهد. از ذرات ریز و سریع‌الحل اوره پریل گرفته تا گرانول‌های مقاوم، از نسخه‌های پوشش‌دار با آزادسازی کنترل‌شده تا ساده‌ترین شکل بدون پوشش، هر نوع ویژگی و کاربرد خاص خود را دارد. تنوع تولیدات در پتروشیمی‌های بزرگ ایران همچون پردیس، شیراز، کرمانشاه، رازی و خراسان باعث شده کشور در جایگاهی ممتاز در بازار جهانی قرار گیرد. این تنوع و کیفیت در کنار ظرفیت بالای تولید، ابزاری استراتژیک برای تأمین پایدار نیتروژن در کشاورزی و صنایع شیمیایی به شمار می‌رود.